8 Portekiz Kobilerinin Genel Yapisi

Portekizde yaklaşık olarak 1000 kişi başına 81 küçük ve orta ölçekli işletme düşmektedir, aynı oran AB üyelerinde 40 civarındadır. Ortalama kişi başına düşen küçük ve orta boylu işletme oranı AB ortalamasının iki katıdır. Bununla birlikte işgücü piyasasında her beş kişiden dördü Kobiler tarafından istihdam edilmektedir. Mikro işletmelerse işgücü piyasasının %41’ini istihdam etmektedir. Bu veriler analiz edildiğinde Portekizin işletmelerinin yapısını daha çok mikro ölçekli Kobilerin karakterize ettiği görülebilir.

Portekiz’deki işletmelerin kobi tanımına uymayan ölçekli firmaların genel işletmelere oranı %0,01 ‘dir. Kobi tanımına uyan işletmelerin %0,6’sı orta büyüklükte işletmeler, %3,9 oranında küçük işletmeler, kalan %95,4 oranında ise mikro işletmeler oluşturmaktadır.

Portekiz Kobilerinin yarattığı istihdam sayısı iki buçuk milyon civarındadır. Kobilerin Portekiz ekonomisine olan katkısı toplam 52 milyar euro’dur. Kobilerin sağladığı katma değer Portekiz’de ekonomininin %67,2’isini oluşturmaktadır. Bu oranlar değerlendirildiğinde ülkenin İspanya verilerine yaklaştığı ve Avrupa Birliği oranlarının ise üzerinde olduğu görülebilir.

Figure 8.1: Kaynak Kobi Yasasi Portekiz Raporu, Portekiz Isletme Yapilari

Figure 8.2: Kaynak Kobi Yasasi Portekiz Raporu, Portekiz Isletme Sayilari

Figure 8.3: Kaynak Kobi Yasasi Portekiz Raporu, Portekiz Kobilerinin Isgücüne Katkisi

AB Kobi yasası analiz kriterlerine göre Portekiz’in durumunun AB ortalamalarının üzerinde olduğu görülmektedir. Fakat bazı kriterlerde iyileştirmeler gerekmektedir. Globalleşme kriteri Portekiz’in en güçlü olduğu alan olmakla birlikte, girişimcilik ve duyarlı yönetim alanlarında ise AB ortalamarıyla başabaş bir seyir izlemektedir. Ortalamadan geriye düştüğü alanlar ise tek pazar, yetenek ve yenilikçilik alanlarıdır. Diğer dört kriterde ise hesaplama yapılması için yeterli veri olmadığı için herhangi bir değerlendirme yapılmamıştır.Genel yapıya bakıldığında ise bazı alanlarda ortalamanın oldukça üzerinde olmasına rağmen, geriye düştüğü alanlarda bulunduğundan kompleks bir profil çizmektedir.

Figure 8.4: Kaynak Kobi Yasasi Portekiz Raporu, Portekiz Kobilerinin Katma Deger Etkileri

Figure 8.5: Kaynak Kobi Yasasi Portekiz Raporu, Portekiz SBA Radar Grafigi

Kriterlere göre Portekiz’in durumları ayrı ayrı aşağıda değerlendirilmiştir.(Commission, n.d.)

1. Girişimcilik : Portekiz’in girişimcilik performansı AB ortalamalarını yakalamaktadır. Portekizin girişimcilik kriterinde eğitim göstergesine göre AB genelinde birinci sırada yer almaktadır. Diğer taraftan girişimcilik eğitimine katılım oranları AB ortalamasının oldukça altındadır (Portekiz %17, AB %34). Bunun yanında girişimciliğin bir fırsat olarak değerlendirilmesi oranı ortalamanın gerisinde seyretmektedir. Girişimcilik yönlerini ölçen diğer göstergeler dikkate alındığında bu kritere göre ülkenin kompleks bir performansı olduğu görülebilir. Ülkenin genel girişimcilik yönelimi AB ülkelerine göre daha zayıf görünmesine rağmen kadın girişimcilerin oranları oldukça yüksektir.

2. İkinci Sanş : Tek gösterge olan ikinci bir sanşı destekleme derecesine ortalamaya yakın bir çizgidedir.

3. Küçük Olanı Düşün : Bu kriter için yeterli düzeyde veri yoktur. Uygun göstergeler ele alındığında ortalamanın altında seyretmektedir.

4. Duyarlı yönetim : Toplamda Portekiz performansı ortalalama ile birlikte seyrederken, ayrıntılara inildiğinde değişik sonuçlar elde edilmektedir. Göstergelerin pozitif olduğu taraflar zaman ve maliyetlerdir. Ülkenin e-devlet hizmetlerine kobilerin erişimi imkanları AB üyelerine göre daha iyidir. Diğer taraftan iş kontratlarındaki düşüşler ve yüksek sosyal güvenlik maliyetleri bu kriter için elde edilen olumlu değerleri dengelemektedir.

5. Devlet Yardımları ve Kamu Alımları : Kriter için uygun bulunan tek gösterge olan kobilere ayrılan devlet desteği oranlarına göre ülke % 5’lik değerle ortalama olan % ‘11 in altında gözükmektedir.

6. Finans : Portekiz için veriler ortalamanın gerisinde sonuçlar üretmektedir. Ortalamının altındaki sonuçlar çeşitli finansal göstergeler analiz edildiğinde anlaşılabilir. Örneğin bunlardan biri yapısal programda kobilere için düşük risk sermayesi ve sermaye payları öngörüleridir. Bir diğer unsur dış kaynaklarla oluşturulmuş fonlara yapılan ödemlerdeki kayıplar ve gecikmelerdir.

7. Tek Pazar : Kriterin üç göstergeside AB müktesebatının uygulandığına ve ulusal hukukun uyumunun gerçekleştiğine dair net bir tablo göstermemektedir. İki indikatör ortalama üzeri sonuçlara işaret ederken, diğeri negatif yönde sonuçlar göstermektedir. Net olan şey ise Portekiz kobilerinin AB pazarlarına ihracat paylarının %0,6 ve ortalamanın %2,6 olmasıdır.

8. Yetenekler ve Yenilik : Her iki alanda Portekiz AB verilerinin gerisindedir. Eğitim ve öğretim alanında verilerde aynı şekilde olumsuz bir tabloya işaret etmektedir. Fakat yenilik kısmında olumlu değerler olduğu görülebilir. Bunda en önemli katkı Portekiz kobilerinin kurum içi yaptığı yenilik oranlarının %24 ile, ortlamanın %4 üzerinde olmasıdır.

9. Çevre : Bu kritere göre veriler genel bir sonuç elde edilmesine izin vermemektedir. Değerlendirme yapılması gerekirse enerji tasarrufu için kapsamlı sistemlere yatırım yapan veya en azından basit tasarruf önlemleri alan pek çok Portekiz işletmesi bulunabilir. Fakat çevre koruması için işletme başına 405 euro harcama yapılmaktadır, ortalamada ise 900 euro civarındadır.

10. Globalleşme : Portekiz globalleşme kriterine göre iyi sonuçlar elde etmiştir. Kritere göre ülke ortalamanın üzerinde değerlerle ön sıralarda yer almaktadır. Bu değerlerden bazıları yurtdışında yabancı girişimler ve bağlı ortaklıklardır. Fakat ihracat ve ithalat proseslerinin nispeten uzun olması genel ortalamadaki başarıyı düşürmektedir.

8.1 Portekiz Kobileri Devlet Destekleri

Portekiz kobilere yönelik destek programıyla ağırlıklı olarak ilgilenen kuruluşlar Ekonomi ve İnovasyon Bakanlığına bağlı ajanslar olan IAPMEİ ve AİCEP’dir. AİCEP daha çok yatırımlar üzerinde yoğunlaşırken, Küçük ve orta boylu işletmeleri destekleme ve yatırım ajansı olan IAPMEİ desteklerle doğrudan ilgilidir.

Portekizin kobilere sunduğu desteklerden bazıları açıklamalarıyla birlikte sunulmuştur :

• Núcleos de I&DT – Ar-ge Merkezleri : Programın amacı Kobilerin sürdürülebilir Ar-ge ve inovasyon yönetimini gerçekleştirmek için kurulmuş merkezlerdir.

• Projectos demonstradores – Asistan Projeleri : Programın amacı projelerini tamamlayan işletmlerden ulusal veya uluslararası yeni bir teknolojiyi, süreci veya ürünü yaymak isteyen işletmeler desteklenmektedir.

• Projectos mobilizadores – Mobilizasyon Projeleri : Yüksek seviyede innovasyon ve arge içeren- sektörel ,bölgesel, teknolojik veya bu faktörlerin belli oranda birleştiği alanlarda önemli etkileri olan -projeler desteklenmektedir.

• SIFIDE – İş Geliştirme ve Araştıma Alanında Vergi Teşvik Sistemleri :

Ar-Ge’ye yatırım yapan şirketler için gelir vergisi indirimi sağlayan Ar-Ge faaliyetlerinde Vergi Teşvik Sistemidir. 2009 yılında araştırma ve geliştirme harcamalarında % 32 oranında vergi indirimi yapılmıştır. Bu oran yatırım tutaruna göre % 50 seviyelerine çıkabilmektedir.

• SIME - İş Modernizasyonu Teşvik Sistemi : Program kapsamında kobilerin müracaatı halinde asgari 150.000 euro tutarında projeler, kobi tanımına uymayan işletmelerin ise asgari 600.000 euro yatırım projelerine destek verilmektedir.

Programın amacı ilgili sektörün gelişmesini ve rekabet gücünü takviye için stratejinin bir parçası olarak, işletmeler arasında işbirliği çerçevesinde yatırım yaklaşımlarını teşvik etmektir. Program aynı zamanda üretime dolaylı yollardan etki eden globalleşme, kalite, enerji ve insan kaynaklari, kaynaklarin etkin kullanımı gibi faktörleri harekete geçirmeyi amaçlamaktadır. Programa statüsüne bakılmaksızın tüm işletmeler başvuru yapabilmektedir. İnşaat, servis hizmetleri, endüstri, turizm, lojistik, ticaret kollarında faaliyet gösteren işletmeler projenin kapsamındadır.

Proje çeşitleri ikiye ayrılmaktadır. Aktivite gelişimi için gerekli yatırımlar ve insan kaynaklari, çevre, güvenlik, globalleşme gibi dinamik faktörlere yapılan harcamalardır.

Projelerin finansmanı kredi kuruluşları, GGPRIME (Başbakanlık Yönetim Ofisi) ve Koordinasyon Organları ile imzalanan kurumsal işbirliği protokolü tarafları arasında paylaşılır. Finansman kullandırılması kredi, kiralama veya bankanın teminat sağlaması yollarıyla sağlanır. Destek oranları program için % 30’dur. Kullandırılan kredilerde belirli bir ödemesiz dönem ve proje çıktılarındaki başarı oranına göre faiz oranlarının değiştirilmesi gibi ek teşvikler sağlanmaktadır. (Iapmei 2005)

Figure 8.6: Kaynak IAPMEI Portekiz Ekonomik Profili, SIME Programi Destek Tablosu

• SIPIE – Kobilerin Girişimleri için Teşvik Sistemi : Kobilerin yaygınlaşması ve gelişmesi için teknik ve teknolojik kapasitelerini geliştirerek yapılarını değiştirmeyi amaçlayan bir programdır. Programın hedefleri arasında bu tür işletmelerin bulunduğu bölgelerin gelişmesine katkıda bulunmak ve teknik ve teknolojik kapasitelerinin güçlendirilmesi, fiziksel yapılarının modernizasyonu yoluyla rekabeti teşvik etmektir. Program yararlanıcıları Commission Recommendation 2003/361/EC sayılı komisyon önerisi kapsamındaki kobilerdir. Sağlanan destek uygun giderlerin %30’u ve proje konusu, organizatör türüne göre oranlar değişmektedir. Ayrıca ikinci bölgede yapılan projeler %5 oran artışı sağlanmaktadır. Destek oranları proje sonuçlarına göre değişiklik gösterebilmektedir. Örneğin proje çıktıları istenilen düzeyi aşarsa geri ödeme oranı %75 seviyelerine çıkabilmektedir. Proje bütçe kısıtı 15.000 euro ila 150.000 euro’dur. Bu miktar de minimis kuralına dahil olunduktan sonra desteklenen her işletmeye onay tarihinden sonra desteğin verilmesi şartıyla 100.000 euro sınırını aşamamaktadır.(Iapmei 2005)

Projelerin onay aşamasında ekonomik değerinin ölçülmesi için aşağıdaki kriterler baz alınmaktadır;

• Ürettiği katma değer

• Vergiler ve gelirleri ( bireysel başvuru yapan işletmeler için)

• Destek kalemlerinin uygunluğu

Projeler seçilirken puanlama yapılmaktadır. Puanları sıfırdan daha yüksek değer alan projelere uygunluk verilmektedir. 2004- 2009 tarihlerinde onaylanan program sayıları aşağıda tabloda verilmiştir.

Figure 8.7: Kaynak IAPMEI Portekiz Ekonomik Profili, SIPIE Destek miktarlari

Kaynakca

Commission, Eu. n.d. “Portekiz Küçük Işletmeler Yasası Raporu,” Sayfa 1–3, 4.

Iapmei. 2005. “Portekiz Ekonomik Profili,” Sayfa 16–17, 26.